MMKD üyesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Müzecilik Programı Doktora öğrencisi Ayça Bayrak Uluğ’un 15 Mart 2022 tarihinde kendi medium hesabından yayınladığı yazıyı sizlerle paylaşıyoruz.
Müzecilik Meslek Kuruluş Derneği’nin 2016 yılından beri sürdürmekte olduğu “Müzeciler Sahne Arkasını Anlatıyor” un bu yılki programında “Ödüllü Müzelerimiz” isimli bir konuşma serisine yer verdik. Bu seride yer alan müzelerimiz yönetim, organizasyon, koleksiyon, misyon, vizyon gibi yönleriyle birbirinden ayrışsa da; European Museum Forum tarafından verilen ödüllerden birine sahip olmaları ortak noktaları oldu. Biz de bu ortak noktaya odaklanarak, Türkiye’deki müzecilik çalışmaları, iyi uygulamalar ve müzecilik pratiklerini “ödüller” özelinde elen alan, bir diğer yandan da ödüllerin işlevselliğini sorgulayan mesleki bir tartışma alanı açabilmeyi amaçladık. Konuşmalar boyunca bizlerle deneyim ve bilgilerini paylaşan Rıdvan Gölcük, Prof. Dr. Hüsamettin Koçan ve Kenan Yavuz’a, konuşmaların gerçekleşmesinde emeği geçenlere ve ilgi gösteren tüm katılıcımcılara bir kez daha teşekkürlerimizi sunuyoruz.
Ödüller ne işe yarar?
Johan Huizinga(1872–1945), oyun teorisini kurduğu Homo Ludens (1980) isimli kitabında başarıların ödüllendirilerek teşvik edilmesinin, kökleri antik çağlara dayanan bir pratik olduğunu söyler. Antik Yunan’da tiyatro, müzik gibi çeşitli sanat dallarında başarılı bulunan kişilere çeşitli ödüller verildiği bilinmekle birlikte, modern anlamda kültür-sanat ödüllerinin doğuşu 1901 yılında verilmeye başlanan Nobel Ödülü’ne dayandırılır (English, 2009).
Ödüller, bir yarışmayı kazanana verilebileceği gibi, bir başarı karşılığında doğrudan da takdim edilebilebilir. Bu yönüyle ödüller, başarı, başarılı, iyi, en iyi ve kazanan hakkında toplumsal bir algının oluşmasında etkilidir. Başka bir ifadeyle, onur, itibar, statü gibi kavramlarla ilişkilendirilen ödüllerin (Huizinga, 1980), bir kültürel performans olarak anlam, değer, norm ve statü belirleme gücüyle kültür inşasında belirleyici bir yeri vardır (MacAloon 1984’ten aktaran Kyle, 2014). Ödül kavramına eleştirel bir bakış getiren Prestijin Kültürel Ekonomisi [The Cultural Economy of Prestige] isimli kitabın yazarı James English, Bourdieu’nun kültürel ödüller için “kutsanmış” anlamına gelen “consecrated” ifadesini tercih ettiğini aktarır (2009:31).
Yaşadığımız yüzyılda ödüllerin sayısında görülen artışın kültür-sanat alanında verilen ödüllerde de bir karşılığı vardır. Günümüzde, kültür-sanat ödülleri ve bunlarla ilgili kategorilerin kapsamı toplumsal, kültürel, ekonomik ve teknolojik gelişmelerle paralel olarak genişliyor, çeşitleniyor. Öte yandan, tüm bu gelişmeler “ödül endüstrisi”ni ve “kültürel itibar ekonomisi” ni eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirmeye duyulan ihtiyacı iyice belirginleştiriyor.
Odak: Avrupa Müze Forumu Ödülleri
1977’den beri her yıl düzenlenen uluslararası bir müze ödül olan “Avrupa Yılın Müzesi Ödülü” nün temelleri [European Museum of the Year Award-EMYA] müzebilimci Kenneth Hudson, Richard Hoggart ve John Letts tarafından atılır. EMYA, Birleşik Krallık’ta verilen ulusal bir ödül olan “Museum of the Year” modeli örnek alınarak kurgulanır (Hudson, 1981; 1988). Uluslararası Müzeler Konseyi (ICOM) ile iş birliği içerisinde verilen bu ödülle, müzecilik dünyasındaki yeni fikirlere dikkat çekmek ve toplum ile müze profesyonelleri arasında bir köprü oluşturmayı amaçlanır(Hudson, 1988). Kurulduğu yıllarda EMYA ismiyle faaliyet gösteren bu organizasyon, 1997 yılından itibaren Avrupa Müze Forumu [European Museum Forum, EMF] adıyla EMYA, European Council Prize ve Silletto Prize, Kenneth Hudson Award, Meyvaert Museum Prize, Portimão Museum Prize ve Özel Ödüller gibi farklı müzecilik ödüllerini kapsayan çatı görevi gören bir organizasyon olarak yapılandırılır.
Avrupa Konseyi’nin himayesinde ancak bağımsız bir kuruluş olan EMF’de mütevelli heyetinin ve değerlendirme kurulunun yanı sıra Avrupa Konseyi üyesi ülkelerden ulusal temsilciler de bulunuyor. EMYA’ya yönelik müzecilik çalışmaları, T.C. Sayıştay Bakanlığı tarafından hazırlanan Kültür ve Turizm Bakanlığı 2016 Sayıştay Raporu’nda performans göstergesi olarak ele alınması dikkat çekicidir (2017). Sakıp Sabancı Müzesi ‘nin “[e]şsiz atmosferi, yaratıcı sunumlarıyla ziyaretçilerini etkileyen, eğitim ve sosyal alanlarda sorumluluk üstlenen müzelere verilen ana ödül” olarak tanımladığı EMYA, Türkiye’ye ilk olarak 1997’de Anadolu Medeniyetleri Müzesi tarafından, ikinci defa ise 2014’te Masumiyet Müzesi tarafından getirildi. İstanbul Arkeoloji Müzesi (1993), Edirne Sağlık Müzesi (2004) ve Baksı Müzesi (2014) Avrupa Konseyi Müze Ödülü’ne; Türk İslam Eserleri Müzesi (1984), Antalya Müzesi (1988), Bodrum Sualtı Müzesi (1995) , İstanbul Modern Müzesi (2009), Troya Müzesi (2020) ve OMM-Odunpazarı Modern Müzesi (2021) Avrupa’daki diğer müzelere örnek olabilecek uygulamaları sebebiyle Özel Ödül’e [Special Commendations]; Kenan Yavuz Etnografya Müzesi (2021) ise Silletto Ödülü’ne sahip oldu.
Efsaneden Gerçeğe, Yerelden Evrensele Troya ve Müzesi // 9 Şubat
Serinin ilk konuşması, “Efsaneden Gerçeğe, Yerelden Evrensele Troya ve Müzesi”ydi. Troya Müzesi, Çanakkale’nin Tevfikiye Köyü’nde bulunuyor. 2011’de açılan ulusal mimari proje yarışması sonucunda birinci olan mimari proje, 2018 “Troya Yılı” kapsamında hızlanan çalışmaların sonucunda tamamlandı ve Müze 2018 yılında kapılarını izleyicilerine açtı. Açıldığı günden bu yana Troya Müzesi hem ulusal hem de uluslararası ölçekte yoğun bir ilgi görüyor ve 2020 yılında EMF tarafından verilen “Özel Ödül”e de[Special Commendations] sahip. Canan Cürgen Gültaş moderatörlüğünde Troya Müzesi’nin Müdürü Rıdvan Gölcük’le Troya’nın efsanesi, edebiyatı, tarihi, arkeolojisi ve müzeciliği hakkında oldukça bilgilendirici bir sohbet gerçekleştirdik.
Coğrafya’yla Diyalog Kurmak: Baksı Müzesi //23 Şubat
2010 yılında kurulan Baksı Müzesi, adını Bayburt’un 45 km uzağındaki Bayraktar Köyü’nün eski isminden alıyor. 2014’te Avrupa Konseyi Müze Ödülü’nü kazanan Baksı, ödül kapsamında verilen Miro’nun gümüşten bir heykeline “Miro’ya Açılan Heykelli Yol” sergisi altında ev sahipliği yaptı. “Coğrafya’yla Diyalog Kurmak: Baksı Müzesi” isimli Ayça Bayrak Uluğ moderatörlüğünde gerçekleşen konuşmada Baksı Müzesi’nin Kurucusu Prof. Dr. Hüsamettin Koçan Bayburt’un coğrafyası, kültürel birikimi, periferide olmak ve yerelle etkileşim gibi bir çok konuya değindi.
Değer Yaratan Hikayeler ve Paylaşımlar: Kenan Yavuz Etnografya Müzesi //9 Mart
“Ödüllü Müzelerimiz” konuşma serisinin son konuşması olan “Değer Yaratan Hikayeler ve Paylaşımlar: Kenan Yavuz Etnografya Müzesi”nde Prof. Dr. Fersun Paykoç moderatörlüğünde Kenan Yavuz Etnografya Müzesi’nin kurucusu Kenan Yavuz’u ağırladık. Kenan Yavuz Etnoğrafya Müzesi, toplumun katılımına yönelik iyi uygulamaları olan müzelere verilen “Silletto Ödülü”nü ülkemize getiren ilk müze. Bir çok farklı kuruluşta üst düzey yöneticilik yapmış Kenan Yavuz, Bayburt’un Beşpınar Köyü’ne “Bize gelen, bizi yaşar” mottosuyla bir etnografya müzesi kurma fikrinin ortaya çıkış hikayesini bizlerle paylaştı.
*Bu yazının “Ödüller ne işe yarar?” ve “Odak: Avrupa Müze Forumu Ödülleri” isimli bölümleri, İstanbul Bilgi Üniversitesi Kültür Politikaları ve Kültürel Diplomasi UNESCO Kürsüsü tarafından organize edilen, 21–22 Ağustos 2020’de gerçekleşen Kültür Politikası ve Kültürel Diplomasi Genç Araştırmacılar Konferansı Bildiri kitabında(2022) yer alan “Müzeler Yarışıyor: Türkiye ve Avrupa Yılın Müzesi Ödülü” makalesinden derlenmiştir.
Kaynakça
Bayrak Uluğ, Ayça (2022). Müzeler Yarışıyor: Türkiye ve Avrupa Yılın Müzesi Ödülü. Kültür Politikası ve Kültürel Diplomasi Genç Araştırmacılar Konferansı Makaleler (Ed. Doç.Dr. Serhan Ada. Yrd. Ed. Sedef Akalın ve Miyase Çelen. Hiperyayın.
English, James F. (2005). The Economy of Prestige. Harvard University Press.
Hudson, Kenneth (1981). An experiment: four years of achievement: The European Museum of the Year Award. Museum International, 33(1), 57–59, 10.1111/j.1468–0033.1981.tb01942.x
Hudson, Kenneth (1988). The past and the future of the European Museum of the Year Award. Museum International, 40(3), 155–157, 10.1111/j.1468–0033.1989.tb01405.x
Huizinga, Johan. (1980). Homo Ludens A Study of the Play-Element in Culture. Routledge&Kegan Paul.
Kyle, Donald G. (2014).Sport and Spectacle in the Ancient World, 2nd Edition. Wiley-Blackwell.
Sakıp Sabancı Müzesi. Avrupa’nın en prestijli müzecilik ödülünün sahibi, Sakıp Sabancı Müzesi’nde belirleniyor. Ağustos,19,2020.https://www.sakipsabancimuzesi.org/tr/sayfa/haberler/avrupanin-en-prestijli-muzecilik-odulunun-sahibi29112010.
T.C. Sayıştay Bakanlığı. 2016 Kültür ve Turizm Bakanlığı Sayıştay Raporu (2017).
İlk Yorumu Siz Yapın